Parijs, 24 mei 1976. Veel wijnliefhebbers hebben de datum misschien niet direct paraat, maar weten heel goed wat er toen plaatsvond: de Paris Wine Tasting of 1976, vaak ook the Judgement of Paris genoemd. Een blindproeverij waarbij hoge rode bordeaux naast rode wijnen uit Californië werden gezet en witte bourgogne naast chardonnay’s, ook uit Californië. De proeverij werd georganiseerd door wijnhandelaar Steven Spurrier, die ervan overtuigd was dat de Franse wijnen als beste uit de bus zouden komen. In de jury zaten naast Steven Spurrier zelf uitsluitend Franse leden, zoals Odette Kahn van Revue de Vin de France, Claude Dubois-Millot van Gault Millau, Aubert de Villaine van Domaine de la Romanée-Conti, sommeliers en eigenaars van toprestaurants en andere zeer invloedrijke personen uit de wijnwereld.

The rest is history. De rode Stag’s Leap cabernet sauvignon 1973 versloeg de premier cru’s Mouton-Rothschild en Haut-Brion uit 1970 en Château Montelena 1973 eindigde als beste witte wijn. Na het bekendmaken van de uitslag eiste Odette Kahn haar scorelijst terug en bekritiseerde de proeverij. Ze was niet de enige.

De kritiek die losbarstte, was allerlei aard: de geselecteerde Franse wijnen waren niet de beste in hun soort, ze waren nog veel te jong, vooral de witte wijnen waren uit een slecht jaar voor bourgogne, de telling van de scores voldeed niet aan de eisen van de statistiek, bij andere proeverijen met dezelfde jaren was de uitslag heel anders, enzovoort.

Er zal best iets waar van zijn, maar de essentie van het resultaat werd hiermee genegeerd: er werden topwijnen gemaakt in Californië. De proeverij wordt nu gezien als het moment van ‘ontwaken’ van Napa na een lange periode van slaap sinds de Drooglegging in de jaren ’20.

Wijnbouw in Californië – het begin

Het was niet voor het eerst dat Amerikaanse wijnen bovenaan een ranglijst waren geëindigd. Al in 1900 wonnen maarliefst 36 wijnen uit Californië, Florida, North Carolina, Ohio, Virginia en Washington DC medailles op de prestigieuze Paris Exposition.

Voor Californië was dit des te opmerkelijker, want de start van de wijnbouw daar was niet veelbelovend. De vroegst gedocumenteerde poging er wijn te maken stamt al uit 1683, toen de jezuïet Eusebio Francisco Kino een wijngaard aanlegde in het deel van Californië dat nu Mexicaans is. De wijngaard werd waarschijnlijk al voor de eerste oogst verlaten.

De volgende poging was in 1779 door de franciscaanse monnik Junípero Serra, die hierom “de vader van de Californische wijn” wordt genoemd. Ook zijn bijdrage hielp niet echt om hoge kwaliteit wijnen te produceren: ten eerste werd ermee begonnen op de verkeerde plaats, namelijk het zuidelijke deel van Californië en ten tweede werd hoofdzakelijk de druif mission verbouwd. Deze druif was waarschijnlijk een afstammeling van eerdere aanplantingen in Mexico en deed het heel goed in het warme klimaat en produceerde heerlijke druiven om zo te eten, maar de wijn ervan was middelmatig, al werd er een heel aardige brandy van gemaakt en een versterkte wijn genaamd Angelica. Het met mission aangeplante areaal breidde zich langzaam maar zeker uit, totdat ook de meest noordelijke delen van Napa en Sonoma ermee waren bedekt.

Europese invloeden

In het midden van de 19^e eeuw werd centraal Europa geteisterd door oorlogen en revoluties. Veel Europeanen uit landen met een wijncultuur vertrokken daarom naar Amerika en namen betere druivenrassen mee en plantten die in de koelere gebieden in het noorden van Californië. De namen van sommige van deze pioniers zijn nu legendarisch en pronken nog steeds op etiketten, zoals Jacob Beringer, Foppiano, Charles Krug, Paul Masson, Simi en Karl Wente, terwijl ze in die dagen alleen plaatselijk bekend waren.

Tussen 1850 en 1870 maakte de Hongaarse soldaat Agoston Haraszthy diverse trips tussen Californië en Europa om enten van 165 van de beste wijngaarden in Europa te importeren. Hij had een heilig vertrouwen in de mogelijkheid om in Californië topwijnen te produceren en propageerde daarom enthousiast het aanplanten van wijnstokken in het noordelijke deel van Californië. Hij was sterk voorstander van wijngaarden op hellingen en was tegen irrigatie van wijngaarden. In 1857 richtte hij de Buena Vista Winery in Sonoma op – deze bestaat nog altijd, op de plek van oprichting, en is daarmee de oudste commerciële wijnhandel in Californië. Door zijn optimisme en vertrouwen inspireerde Haraszthy diverse van de hierboven genoemde pioniers (Charles Krug was tot 1861 in dienst van Haraszthy) en wordt hij beschouwd als een van de grondleggers van de Californische wijnhandel.

In 1863 werden enkele enten van de inheemse Amerikaanse druivenstokken geschonken aan de Botanical Gardens in Engeland. Op deze enten zat een klein beestje, een druifluis luisterend naar de naam phylloxera… Ook hier: “the is rest history”. In 1865 had de phylloxera-plaag zich al verspreid tot aan de Provence. Het resultaat is dat vrijwel alle wijnplanten in Europa nu op de phylloxera-resistente vitis riparia zijn geënt. In die zin zijn bijna al die oer-Europese topwijnen dus alleen mogelijk door de Amerikaanse wijnbouw…

Een volgende mijlpaal was 1879. In dat jaar richtte de Finse zeekapitein Gustave Niebaum zijn wijnbedrijf Inglenook Winery op in Rutherford, een klein plaatsje in Napa Valley. Eigenlijk wilde hij een wijnbedrijf startten in Frankrijk, maar zijn vrouw kwam uit Californië en wilde niet naar Europa verhuizen. Als een soort compromis produceerde hij daarom, als eerste in de Verenigde Staten, een wijn in de stijl van de grote bordeaux. Zijn wijnen werden al snel beroemd en wonnen de gouden medaille op de Word Fair in Parijs van 1889.

In die periode nam de Amerikaanse wijnhandel een enorme vlucht vanwege… de phylloxera-plaag die Europa teisterde. Hele wijngaarden werden gerooid, de wijnbouw was in feite tot volledige stilstand gekomen. Het was de start van export naar Engeland en Duitsland, maar ook naar Australië, Canada en het Verre Oosten.

Drooglegging

Waar Europese wijnbouw dus in grote problemen was gekomen door de phylloxera, kwam de Amerikaanse wijnbouw in nog veel grotere problemen door de Drooglegging. Vanaf 1919 volgden enkele wetten elkaar op die desastreuze gevolgen hadden voor de wijnbouw: tussen 1919 en 1925 was de wijnbouw met 94% teruggelopen. Toen de Drooglegging eind december 1933 werd beëindigd, was er eigenlijk geen wijnbouw en wijnhandel meer in de Verenigde Staten.

Het was nog erger: in de Drooglegging-wetgeving zat een maas die het huishoudens toestond 200 gallons (760 liter) “niet-bedwelmende” drank te maken, waardoor duizenden huishoudens van normaal gesproken gezagstrouwe burgers illegale stokerijen begonnen. De vraag naar druiven explodeerde. Het gevolg was dat hele wijngaarden werden gerooid en aangeplant met druivenrassen met hoge rendementen. Het overschot aan deze lage kwaliteit druiven duurde tot 1971.

Hoewel de Drooglegging op federaal niveau in 1933 werd beëindigd, waren de problemen niet over. De Drooglegging werd gevolgd door de Grote Depressie. Ook handhaafden sommige staten het verbod op alcohol, Mississippi zelfs tot 1966. Zeventien staten monopoliseerden drank via winkels met beperkte hoeveelheden. De (zwarte) markt werd overspoeld door illegale, slechte wijnen. Daarnaast verschenen allerlei amateuristische boeken over de juiste schenktemperatuur van wijn, het belang om wijn en spijs goed te combineren en het juiste glaswerk te gebruiken. De angst om een blunder te slaan bij het schenken van wijn, versterkte de twijfel of het schenken van alcohol überhaupt wel sociaal acceptabel was. Amerika keerde zich massaal af van wijn. De enige wijnsoort die nog enigszins werd verkocht was versterkte zoete wijn. Pas in 1968 werd weer meer droge wijn verkocht dan zoete wijn.

De feniks herrijst uit de as

In 1938 nam Georges de Latour, eigenaar van Beaulieu Vineyards, de Russische aristocraat en in Frankrijk als oenoloog opgeleide André Tchelistcheff in dienst. Tchelistcheff introduceerde rijping op barriques, het bestrijden van vorst in de wijngaard en de koude en malolactische gisting in Californië. Tchelistcheff’s doel was een top cabernet sauvignon te produceren. Na een strenge selectie kwamen de beste druiven in de “Georges de Latour Private Reserve”, een wijn die midden jaren ’40 algemeen werd erkend als de referentie voor cabernet sauvignon uit Californië.

Langzaam maar zeker herrees de wijnbouw in Californië uit zijn graf. In 1965 werd het eerste nieuwe, grootschalige wijnbedrijf na de Drooglegging opgericht, toen Robert Mondavi zijn familiedomein Charles Krug verliet en zijn eigen wijnbedrijf oprichtte in Oakville. In hetzelfde jaar werd Schramsberg opgericht om de eerste Amerikaanse mousserende wijn te maken van de traditionele druiven, op de traditionele méthode champenoise.

Wijnjaar 1968 in Californië kende lentevorst en een late oogst, maar de wijnen waren spectaculair (zowel cabernet sauvignon als chardonnay) en deze oogst markeert de wedergeboorte van de regio.

Tegen het einde van de jaren ’60, begin jaren ’70 werden er uitmuntende wijnen gemaakt in Californië. Probleem was echter dat niemand ze kende, laat staan kocht. Totdat… in 1976 ene Steven Spurrier een blindproeverij organiseerde waarbij de top van Napa naast hoge wijnen uit Bordeaux en Bourgogne werden gezet. En zo is deze cirkel rond. Waar Spurrier eigenlijk de onwankelbare plek van Frankrijk op het wijnpodium wilde bewijzen, deed hij het tegenovergestelde: hij zette de wijnwereld op het spoor van de sublieme wijnen die in Californië worden gemaakt.

En voor degenen die kritiek hadden (of hebben) op de uitslag: de proeverij is nog enkele malen herhaald met dezelfde rode wijnen. Hoewel iedere keer een andere wijn als winnaar eindigde, was het iedere keer een Californische wijn. Bij de proeverij van Wine Spectator in 1986 was zelfs de top 5 geheel Californisch. Het beeld was niet anders bij de proeverij van Spurrier in 2006, 30 jaar na de oorspronkelijke proeverij. Het argument dat de bordeaux nog te jong waren gaat dus in elk geval niet op!

De Judgement of Paris is niet alleen diverse keren met exact dezelfde wijnen herhaald, maar heeft geïnspireerd tot veel proeverijen wereldwijd waarbij wijnen uit de oude en de nieuwe wereld naast elkaar worden gezet.

Dit artikel is eerder verschenen in Proefschrift.

Naschrift: Op 9 maart 2021 is Steven Spurrier overleden. De film Bottle Shock is gebaseerd op de Judgement of Paris. Hierin wordt Spurrier gespeeld door de inmiddels ook al overleden Alan Rickman.